ممکن است مرحله اول این توافق، روز چهارشنبه شروع شود، اما این با توجه به حمله‌های پی‌درپی رئیس جمهوری آمریکا به نهاد استیناف سازمان تجارت جهانی، پیشرفت اندکی است.

دونالد ترامپ، بدون شک از مرحله اول توافق خود با چین در روز چهارشنبه برای پایان دادن به جنگ تجاری زیانباری که او تحت عنوان «بهترین توافق» آغاز کرد، استقبال خواهد کرد.

صرف نظر از این که تعرفه‌های اعمال شده توسط وی باعث شده است که برخی از آمریکایی‌ها شغلشان را از دست بدهند و بازارهای سهام ایالات متحده نیز افت کنند، زیان اصلی ناشی از اقدامات او به سیستم تجاری چندجانبه وارد می‌شود.

ترامپ می‌خواهد به جای جنگ یک جانبه‌ای که در فوریه ۲۰۱۸ آغاز کرد و به واردکنندگان و صادرکنندگان در چین و دیگر کشورهای آسیایی آسیب زد، توافق دوجانبه‌ای با این کشور امضا کند. این، اساس سبک کار دونالد ترامپ است.

او از شرکت کردن در یک توافق تجاری چندجانبه تحت رهبری و حمایت سازمان تجارت جهانی متنفر است؛ همان گونه که معتقد است سازمان ملل نهادی کم‌کار، و توافق پاریس در مورد آب و هوا «فشاری ظالمانه» است.

اگرچه او از توافق پاریس خارج شده است، همچنان ایالات متحده را به عنوان عضو سازمان تجارت جهانی نگه داشته است، اما در عوض از طریق ترفندهای حقوقی از کارایی و تأثیرگذاری آن کاسته است.

واشنگتن مانع انتسابات جدید در نهاد استیناف (دادگاه فرجام‌خواهی سازمان تجارت جهانی) شده است؛ به بهانه وجود شکایاتی مبنی بر آن که گویا قضات با تأخیر زیاد حکم می‌دهند و اغلب اوقات حکم‌های آنها فراتر از اختیاراتشان است.

در اواسط ماه دسامبر دوره کار دو قاضی پایان یافت، و تنها یک قاضی از گروه سه نفره استیناف باقی مانده است، در حالی که طبق مقررات سازمان تجارت جهانی باید یک گروه سه نفره از قضات در مورد درخواست‌های استیناف حکم بدهند.

اگر کشوری در حکم مرحله اول شکست بخورد، چنانچه یکی از کشورهای دخیل درخواست استیناف کند، حکم دادگاه برای این کشورها الزام‌آور نخواهد بود. در عمل، اختلاف به طرز نامحدودی ادامه می‌یابد و کشورها نمی‌توانند اختیار قانونی لازم را برای تلافی به دست بیاورند.

در بین اختلافاتی که برای تصمیم‌گیری به این نهاد ارجاع داده شده‌اند، هفت پرونده هست که در سال گذشته علیه ایالات متحده مطرح شده‌اند. این پرونده‌ها به اقدام ترامپ برای وضع مالیات بر فولاد و آلومینیوم خارجی به بهانه «تهدید» بودن آنها برای امنیت ملی ایالات متحده، مربوط می‌شوند.

اگر این موضوعات برای ما آشناست، به این خاطر است که امروزه مداخله در فرآیند قضایی، در بین رهبران پوپولیست و ناسیونالیست بسیار رایج است. در سال ۲۰۱۸، حزب قانون و عدالت لهستان قانونی را تصویب کرد که عملا ۴۰ درصد از قضات دادگاه‌های عالی آن کشور را وادار به استعفای پیش از موقع کرد.

بوریس جانسون، نخست وزیر بریتانیا، در مانیفست حزب محافظه‌کار وعده داد که فرآیند بازنگری قضایی استفاده شده در دو پرونده عمده برگزیت را که باعث شد دیوان عالی علیه دولت رأی دهد، تغییر دهد.

اگرچه جای تعجب نیست، اما حمله ترامپ به نهاد استیناف سازمان تجارت جهانی، بر اساس اخبار جعلی است. او بارها گفته است که سازمان تجارت جهانی برای حفظ منافع همه غیر از ایالات متحده ایجاد شده است، کشورش تقریبا در همه شکایات می‌بازد، و آن سیستم بسیار به نفع چین بوده است. به گفته ارنستو سدی‌یو، رئیس جمهوری سابق مکزیک، که اکنون در دانشگاه ییل، مدیر مرکز ییل برای مطالعات جهانی‌سازی است، این دیدگاه‌ها و باورها بی‌اساسند.

او می‌گوید که در هیچ یک از بررسی‌ها و تحلیل‌های جدی در این زمینه شواهدی وجود ندارد که نشان دهد اقدامات آن نهاد، علیه آمریکا بوده است. علاوه بر این، آمریکا بیش از هر کشور دیگری از سیستم حل اختلاف سازمان تجارت جهانی استفاده کرده است، و تعداد شکایات آن نزد این نهاد بیش از مجموع شکایات چین و اتحادیه اروپا است. این کشور در حدود ۸۵ درصد از پرونده‌های خود نزد سازمان تجارت جهانی، برنده شده است. در واقع، ایالات متحده نه تنها در پرونده‌های خود علیه چین، بلکه در پرونده‌های چین علیه خود نیز بیشتر از طرف مقابل نفع برده است.

واضح است که ترامپ ترجیح می‌دهد پرونده خود را به یک دادگاه چندجانبه نبرد، بلکه خیلی راحت جنگ تجاری یک‌جانبه‌ای راه بیندازد، و در نهایت از توافق با طرف مقابل به عنوان برد متقابل یاد کند؛ در حالی که در واقع منافع اشخاص ثالث نادیده گرفته می‌شود.

ما از این می‌ترسیم که جهان به طرز فکری برگردد که اقتصاددان مشهور، آدام اسمیت، از آن به عنوان «بیچاره‌کردن همسایه» نام می‌برد؛ یعنی حل کردن مشکلات داخلی از طریق آسیب زدن به دیگران و استفاده از تعرفه‌ها برای افزایش هزینه‌های واردات.

این راهبرد، در زمان سقوط وال‌استریت رخ داد. دولت جمهوری‌خواه ایالات متحده که گرفتار رکود شده بود، تعرفه‌هایی را بر ۹۰ کشور اعمال کرد که باعث شد آنها تلافی کنند و در نتیجه، رکود بزرگ بدتر شود.

رهبران متفقین بعد از جنگ جهانی دوم این را فراموش نکرده بوند، و به همین دلیل توافقنامه عمومی تعرفه‌ها و تجارت را امضا کردند و بانک بین‌المللی پول و نهادی را که بعدا بانک جهانی جایگزین آن شد، تأسیس کردند.

اگرچه در ابتدا، توافقنامه عمومی تعرفه‌ها و تجارت به اعضا اجازه می‌داد که مانع حل اختلافات توسط هیئت‌های داوری شوند، جایگزین کردن آن با سازمان تجارت جهانی باعث شد که یک سازوکار الزام‌آور برای حل اختلافات ایجاد شود. این وضعیت، فرایندی است که ترامپ توانسته از کار بیندازد.

بنابراین، اکنون به کدام سو داریم می‌رویم؟ رئیس سابق نهاد استیناف گفته است که این نهاد از بهترین بخش سازمان تجارت جهانی به یک بخش مشکل‌ساز تبدیل شده است که نیازمند اصلاح فوری است.

اگر سه چهارم اعضای سازمان تجارت جهانی توافق کنند و نشان دهند که بر سر موضوع اصلاح جدی هستند، می‌توانند اصلاحات لازم را انجام دهند. بریتانیا، به عنوان کشوری که به زودی از زیر چتر حمایت اتحادیه اروپا خارج خواهد شد، باید این واقعیت را ببیند که وجود دادگاه استیناف، به منافع درازمدت این کشور کمک می‌کند.

برخی نگرانند که برگزیت بهانه‌ای شود تا ترامپ ایالات متحده را از سازمان تجارت جهانی خارج کند. شاید توافق پاریس نشانه خوبی باشد: از زمانی که ایالات متحده از آن خارج شده است، ایالت‌ها و شهرهایی در این کشور، از اعضای باقیمانده در توافق حمایت کرده‌اند. روز چهارشنبه، ممکن است مرحله اول توافق ترامپ آغاز شود، اما باید به عنوان گام اول جنگ علیه سیستم تجارت چندجانبه تلقی شود.

فیل تورنتون، روزنامه‌نگار و مشاور حوزه تجارت و اقتصاد، از جمله اقتصاد کلان، تجارت جهانی، بازارهای مالی، و مقررات مالیاتی است.